Τον Σεπτέμβριο του 1998 κυκλοφόρησε ένα βιβλίο για το κοινωνικό πρόσωπο της σχολικής λογοτεχνίας με τίτλο "Δάσκαλε ... τον ήρωά μου" της Ευγενίας Σπετσιώτου-Μέλλιου. Μια σύνθετη ερευνητική μελέτη για τη σχέση των νομοθετημάτων με τα σχολικά εγχειρίδια. Η εστίαση της έρευνας αφορά στους "χαρακτήρες που δρουν στα Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας του Λυκείου και στη σύνδεσή τους με το σκοπό και τους ειδικούς στόχους του Αναλυτικού Προγράμματος". Η μελέτη κοσμείται και συμπληρώνεται - όπως δηλώνει η συγγραφέας - από σκίτσα του κ. Στάθη Σταυρόπουλου που ευγενικά της παραχώρησε ο καλλιτέχνης. "Τα σκίτσα αυτά - γράφει στον πρόλογο της έκδοσης - διατυπώνουν μηνύματα και δίνουν αφορμές για πνευματική και συναισθηματική εγρήγορση, και υποστηρίζουν με τιν καλύτερο τρόπο τις απαντήσεις που υπαινίσσεται η ερευνητική αυτή εργασία". Στο πλαίσιο των "δράσεων προσώπων και μηχανισμών" των περασμένων ημερών και πολλών ερωτημάτων που διατυπώνονται με σαφές ή υπαινικτικό ύφος παραθέτω ένα απόσπασμα από το βιβλίο της Ε. Σπετσιώτου-Μέλλιου κι ίσως οι μυημένοι να διαβάζουν πίσω από τις λέξεις, αντιληφθούν την παραπολιτική της σχολικής ιδεολογίας με τα θετικά και τα αρνητικά της και βοηθηθούν στην ερμηνεία των σύγχρονων εικόνων αξιοποιώντας τους κώδικες κλειδιά της ιστορίας της εκπαίδευσης. Το απόσπασμα που ακολουθεί αφορά στην ανθολόγηση κειμένων για τα σχολικά εγχειρίδια της λογοτεχνίας από το 1956 έως το 1669.
"Γενικά το κριτήριο επιλογής των δημιουργών και των κειμένων τους, έτσι όπως ορίζεται στην προκήρυξη του 1954, χρωματίζεται λίγο από τον Νεοκλασικισμό και λίγο από τον Ρομαντισμό. Είναι ιστορικά και εθνικά μια δύσκολη περίοδος για το Ελληνικό Έθνος, που βγαίνοντας ακρωτηριασμένο από τον Εμφύλιο προσπαθεί να ανασυσταθεί. Στην προσπάθεια αυτή ανασύρει τα έτοιμα κείμενα του προηγούμενου αιώνα. Δημιουργοί τους είναι εκείνοι , που με το λογοτεχικό ύφος και ήθος τους παρήγαγαν ποικίλες και μερικές φορές ενθουσιώδεις αναδημιουργίες κλασικών σχημάτων. Στα μέσα του 20ου αιώνα στην Ελλάδα παρουσιάζεται το ιδεολογικό σχήμα, που δικαιολογημένα υποστηριζόταν τον 19ο αιώνα: Εξομάλυνση των διαφορών, εθνική ανασυγκρότηση και αξιοποίηση των λύσεων, που προτείνονταν και προσφέρονταν από τη Δύση. Στα λογοτεχνικά κείμενα, που διδάσκονται οι μαθητές, συνυπάρχουν ειρηνικά, κείμενα, και με τις δυο γλωσσικές μορφές, με ιδιαίτερα ιδιώματα αλλά και ρητορικές ακρότητες. Η θεματική ύλη και τα ανθολογημένα κείμενα των βιβλίων δεν άλλαξαν μετά την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση του 1964. Δεν άλλαξε ούτε η διάταξη και ταξινόμηση της ύλης. Η μόνη αλλαγή εντοπίζεται στη διόρθωση ως προς τον τύπο σχολείου, αφού την περίοδο 1964-1967 οι τρεις τελευταίες τάξεις του εξαταξίου Γυμνασίου συγκροτούν το Λύκειο. Η πολιτειακή κατάσταση στην Ελλάδα μεταβάλλεται εκείνη την εποχή αλλά όχι και η "ιδεολογική γλώσσα " του μαθήματος στο χώρο του σχολείου. Κατά συνέπεια η σχολική κοινότητα αξιοποιεί την ιδιότητά της να ασκεί τη μορφωτική εξουσία στον τόπο και να αναπαράγει δομές που επισήμως αρνείται. Οι κοινωνικοί χαρακτήρες επομένως δεν κινούνται από μόνοι τους. Υπάρχουν μηχανισμοί στις ανθρώπινες κοινωνίες, που βοηθούν στην διατήρηση ή μετεξέλιξή τους. Αυταρχικά καθεστώτα, δημοκρατικά ή κατ'επίφαση δημοκρατικά, κοινωνίες ποικίλων πολιτικών σχημάτων επιβιώνουν στον πλανήτη μέσα από την αναμφισβήτητη κυριαρχία των μηχανισμών. Ο κυριότερος, όπως αναλυτικά παρουσιάστηκε μέχρι εδώ, είναι η εκπαίδευση. Σε κάθε περίπτωση πάντως τα μέσα που χρησιμοποιούνται αποτελεσματικότερα είναι τα σχολικά εγχειρίδια. Η φιλοσοφία της εκάστοτε ηγεσίας διακρίνεται από τις εισηγητικές εκθέσεις, λόγου χάρη, των νόμων που αφορούν στην εκπαίδευση και που πρόκειται να εξεταστούν και να ψηφιστούν από το κοινοβουλευτικό "Με τα προκηρυσσόμενα βιβλία επιδιώκεται η πραγματοποίησή του σκοπού του μαθήματος στις Α,Β,Γ τάξεις, όπως αναφέρεται στο Β.Δ.72/1966", σώμα. Κάθε νομοθετικό κείμενο για τη Γενική εκπαίδευση διατυπώνει με σαφές ή λανθάνον νόημα τις θέσεις της πολιτικής ηγεσίας. Επομένως αποκαλύπτει τις τάσεις και τους κοινωνικούς κανόνες που αυτή επιδιώκει να ισχύσουν. Ενδεικτικά αναφέρονται τα αναλυτικά προγράμματα του 1961 και του 1969 που προσδιορίζουν τις κατευθύνσεις όχι μόνο της διδασκαλίας αλλά και της εκλογής κειμένων. Τα συγκεκριμένα δεν συνοδεύονται από αντίστοιχες προκηρύξεις συγγραφής διδακτικών εγχειριδίων, πράγμα που επιτρέπει το σχηματισμό εντυπώσεων και αρνητικών θέσεων. Υπάρχει όμως η προκήρυξη του 1966 για τη συγγραφή βιβλίων κατά την οποία επιδιώκεται η πραγματοποίηση του σκοπού του μαθήματος, έτσι, όπως αυτός διατυπώνεται στο Β.Δ. 72/1966, δηλαδή η γλωσσική, η φρονηματιστική και η αισθητική μόρφωση των μαθητών. Χρησιμοποιούνται τα ίδια βιβλία και αλλάζει μόνο το εξώφυλλο τους. Πρόκειται, όμως, για εκείνα, που εκδόθηκαν με την προκήρυξη του 1954, και οι στόχοι τους καταγράφονται στα αναλυτικά προγράμματα του 1966 και 1969".
© Ευγενία Σπετσιώτου-Μέλλιου, Δάσκαλε ... τον ήρωά μου Το κοινωνικό πρόσωπο της σχολικής λογοτεχνίας, Έκφραση, Αθήνα 1998. Τα βιβλία διατίθενται αποκλειστικά από την συγγραφέα. Επικοινωνία: e.spetsiotou.melliou@gmail.com
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου