Νέο σχολείο, παλαιό σχολείο, Σχολείο;

Θανάση Τσαγκρή, Η άδολη ματιά.

Από τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη μέχρι τους σύγχρονους ερευνητές και μελετητές της φιλοσοφίας, τους κοινωνιολόγους και τους ιστορικούς, από όλους ανεξαιρέτως τους ερευνητές της ανθρώπινης φύσης ομολογείται , ότι ή ασφάλεια και ή πρόοδος της ελεύθερης πολιτείας εδραιώνονται στην πνευματική ανάπτυξη και ηθική μόρφωση των πολιτών, με μια φράση στην «εθνική αγωγή». Και επίσης εξ ορισμού δεχόμαστε ότι αυτή η «εθνική αγωγή» έχει τρία κέντρα, κατ' ανιούσα κλίμακα: την οικογένεια, το σχολείο, την Κοινωνία. Φαίνεται όμως, ότι θεωρούμε κατ΄εξοχήν κέντρο της το σχολείο πιστεύοντας ότι αυτό εξασκεί τη μέγιστη επίδραση και επί των άλλων δύο.

Αυτό ιστορικά αποδεικνύεται (και επαληθεύεται σήμερα) από το ότι προς το σχολείο στρεφόταν πάντοτε η προσοχή των μεγάλων πολιτικών ή εθνικών αναμορφωτών και το σχολείο αναδείχθηκε ό καλύτερος αγρός της εθνικής αναγέννησης μετά από κάθε ταλαιπωρία, εξουθένωση ή και συμφορά.

Ό γάλλος Καρνώ άρχισε προ του 1815 το έργον της εθνικής ανάπλασης «μέσω» και «δια» του σχολείου. Το έργο αυτό ανέκοψε η ήττα του Βατερλώ και στη συνέχεια κατέστησε αναπόφευκτο ή πανωλεθρία του Σεντάν (πόλης της Β. Γαλλίας). Και ό μέγας Φίχτε από τα συντρίμμια της Ιένας (πόλης της κεντρικής Γερμανίας) δημιούργησε την δημοτική εκπαίδευση της Γερμανίας, που απετέλεσε το φυτώριο της εθνικής ενότητας των Γερμανών τα επόμενα πενήντα χρόνια.

Στην Ελλάδα, οι αγωνιστές από την έναρξη του Αγώνα σκέφθηκαν πώς να συμπήξουν και να παγιώσουν την ελευθερία της πατρίδας με εθνικό εργαλείο την Αγωγή. Έτσι η Εθνική Συνέλευση που έγινε στο Άστρος ψήφιζε την ίδρυση σχολείων, ό γέροντας Κοραής έγραφε από το Παρίσι ότι «τότε μόνον δύναται νά καυχηθή το έθνος, ότι έχει φώτα, όταν τα φώτα εινε σκορπισμένα και διαμερισμένα εις όλους τούς πολίτας» και ο διορατικός αλλά ατυχής Καποδίστριας έθετε τις βάσεις μιας στερεής εθνικής αγωγής με κριτήριο τις αληθινές ανάγκες των ανθρώπων που καθοδηγούσε, όπως σοφά με τα ανάλογα κριτήρια είχε σχεδιάσει στα ελβετικά καντόνια.

Ακολούθησαν τα πομπώδη νομοθετήματα περί παιδείας τής βαυαρικής αντιβασιλείας που μεταφυτεύθηκαν από την γερμανική ιδιοσυγκρασία στη λεηλατημένη από τη δουλεία και στερημένη ελληνική ψυχή. Η στοιχειώδης εκπαίδευση (δημοτική) ορίστηκε υποχρεωτική με νόμο του 1834 και πέρασαν πολλά χρόνια (μόλις το 1976) για να ελέγχεται συστηματικά η ελλιπής φοίτηση και η μαθητική διαρροή. Πολλές δεκαετίες πέρασαν από τότε. Σχεδόν κάθε δεκαετία και μία μεταρρύθμιση. Κάθε φορά το εισηγητικό κείμενο για την ψήφισή της διατυπώνει το ίδιο πράγμα: «Η θέληση του ανθρώπου να προοδεύει είναι αναπότρεπτος φυσικός νόμος». Γι΄ αυτό και κάθε προσπάθεια που αποβλέπει σε παρέκκλιση από αυτό το νόμο, οδηγεί τον άνθρωπο σε δυστυχία. Η διαδικασία της αυτοπραγμάτωσης των μελών μιας κοινωνίας χρειάζεται προδιαγεγραμμένο σχέδιο και όχι παραπαίουσα έμπνευση σχολαστικών ή πρωτοποριακών στενών ομάδων ή κύκλων. Κάθε φορά που παρουσιάζεται όμως ζήλος και αγάπη από την επίσημη πολιτεία για την ανάπτυξη της «καθόλου παιδεύσεως τού Έθνους», όπως έλεγαν οι λογοτέχνες μας τον 19ο αι. παρουσιάζονται και όλοι εκείνοι που χρησιμοποιούν τις θέσεις τους για την υπονόμευση της εκπαιδευτικής οργάνωσης. Η ηθική και πολιτική μόρφωση των πολιτών είναι αναπόδραστη ανάγκη σε ένα δημοκρατικό καθεστώς, όπου ο λαός μετέχει με καθολική ψηφοφορία σε επιλογές των κυβερνώντων, στις ενοχές που προκύπτουν από τις πράξεις τους, στα οράματά τους που τον συνθλίβουν ή τον συνεπαίρνουν. Αν δεν συντελείται μόρφωση, τότε το έθνος που αντιπροσωπεύονται από τον λαό διατρέχει μεγάλο κίνδυνο.

Ο Νουμάς Δροζ, Ελβετός συγγραφέας του 19ου αι. υποστήριζε ότι η ελευθερία που δίνεται σε λαό ατελώς παιδαγωγηθέντα, είναι ίδια με ένα γεμάτο όπλο στα χέρια παράφρονος, που είναι δυνατό και εφικτό να σκοτωθεί.

Ας έχουν λοιπόν «γνώσιν οι φύλακες» της Πολιτείας. Και ας μεριμνήσουν για την οικογένεια, το σχολείο και την κοινωνία σαν να είναι αδιαίρετα και ομοούσια (για να είμαστε και στο πνεύμα των ημερών).